Victoriabaars
Victoriabaars, of nijlbaars (Lates niloticus) behoort tot de familie van de reuzenbaarzen. Deze zoetwatervis kwam oorspronkelijk vooral voor in de Nijl – vandaar de naam – maar is vandaag de dag te vinden in alle zoetwatermeren en rivieren in tropisch Afrika.
De Victoriabaars heeft een bruingroene rugzijde en zijn flanken zijn zilver van kleur, met een blauwe glans. De buik is wit. Hij heeft uitgesproken zwarte ogen met een heldergele buitenste ring. Hij groeit erg snel. Bij een lengte van ca. 60 cm, wanneer ze 3 à 4 jaar oud zijn, worden ze geslachtsrijp.
Het is een van de grootste en meest indrukwekkende zoetwatervissen: hij kan wel twee meter lang en tot 200 kilo zwaar worden. Zo kreeg hij de bijnaam ‘Koning der Afrikaanse vissen’.
Volwassen Victoriabaarzen kunnen overal in een meer overleven, zolang er maar voldoende zuurstof aanwezig is. Jongere exemplaren geven de voorkeur aan ondiepere gebieden, dicht bij de kusten.
Het zijn geduchte roofvissen, die zich voeden met vis (zijn eigen soort inbegrepen), kreeftachtigen en insecten. Jonge exemplaren eten ook plankton.
De Victoriabaars is van grote commerciële waarde als voedselproduct, en de visserij op de Victoriabaars is erg belangrijk voor de werkgelegenheid van de bevolking in Tanzania, Kenia en Oeganda, de staten rondom het Victoriameer.
De vis wordt vooral door kleinere, individuele vissersbootjes gevangen. In Tanzania alleen al zijn er ongeveer 200.000 vissers; daarnaast zorgt de vangst ook voor veel ‘secundaire’ werkgelegenheid voor vishandelaren, botenbouwers, visnettenfabrikanten, transportbedrijven enz. De visserij en productie rondom het Victoriameer zorgt direct en indirect voor werk voor meer dan 2 miljoen mensen en draagt zo bij aan de welvaart rond dit meer.
Uitzetting in het Victoriameer
In het Victoriameer leefden van nature twee soorten tilapia, maar de bestanden van deze soorten waren eind jaren 50 sterk teruggelopen door overbevissing. Het koloniale bewind van die tijd besloot tot introductie van vier nieuwe soorten tilapia in het meer, en ook van Victoriabaars. Daarvan hebben twee soorten, de tilapia (Oreochromis niloticus) en de Victoriabaars (Lates niloticus) zich erg goed aangepast en ontwikkeld. De tilapia leeft vooral in ondiep water (tot ca. 15 meter), de Victoriabaars veel dieper in de waterkolom (tot 60 meter diep).
De introductie van de Victoriabaars had een catastrofaal effect op het lokale visbestand. Vele honderden plaatselijke soorten zijn nu uitgestorven in het Victoriameer.
De komst van de nijlbaars in het Victoriameer is een veel aangehaald voorbeeld van de ontwrichtende invloed die de introductie van een vreemde diersoort kan hebben op ecosystemen en op de bevolking die daarvan afhankelijk is voor hun inkomen en voedselvoorziening.
Een grote productie; specifieke maatregelen voor bestandsbeheer
Oorspronkelijk hielden enkel de Oegandezen zich bezig met de visserij op Victoriabaars. Vanaf het begin van de jaren 80, toen Kenia en Tanzania het Victoriameer ook gingen bevissen, steeg de productie sterk. Maar voor deze stijging vertoonde de populatie al eerste tekenen van verzwakking. De aandacht van de wetenschappelijke wereld en de inspanningen ten aanzien van het bestandsbeheer waren echter toen voornamelijk gericht op het omkeren van het desastreuze effect van de Victoriabaars-introductie op de biodiversiteit in het Victoriameer.
Dat het visbestand achteruitging, was merkbaar aan de – vaak illegale vangst – van jonge exemplaren en het dalen van de vangsten per eenheid van inspanning.
In een gezamenlijke poging om het visbestand beter te beheren, besloot de vereniging van visverwerkende bedrijven in Oeganda in 2007 geen vissen kleiner van 50 cm meer aan te kopen en te verwerken. Deze maatregel werd vervolgens ook overgenomen door Kenia en Tanzania.
In november 2009 startten deze drie staten rondom het Victoriameer een gemeenschappelijk project onder de noemer ‘Operatie red de Victoriabaars’. Doel van dat project is, de illegale visserij uit te roeien en de achteruitgang van het bestand om te keren. Onderdelen van het beheerplan zijn o.a. opleidingen en nauwe betrokkenheid van de lokale vissersgemeenschappen.
De beheerders beschouwen het visbestand als overbevist, maar zonder gevaar voor uitputting. De herstelmaatregelen lijken nog niet erg effectief.
In de keuken
Victoriabaars is geliefd vanwege zijn stevige structuur en witte visvlees. De smaak van Victoriabaars is te vergelijken met die van tilapia: een milde, niet vissige smaak. Daardoor is het een toegankelijke vissoort. Door zijn stevige structuur is Victoriabaars heel geschikt voor ovengerechten, om te bakken en te grillen.
Kenmerkende voedingswaarden
Victoriabaars is een magere vissoort met gemiddeld 0,8g vet per 100g visvlees. Net als andere magere vissoorten bevat Victoriabaars veel waardevolle eiwitten (ca. 18g per 100g).
Wist u dat?
De Victoriabaars heeft in 2004 een andere naam gekregen
Oorspronkelijk kreeg de nijlbaars de wetenschappelijke naam Labrus niloticus. Labrussoorten zijn lipvissen; o.a. de ‘wrasse’ ... (lees meer)
Al een belangrijke vis in de Egyptische prehistorie
In de late Egyptische prehistorie (vanaf ca. 3600 voor Christus), de Naqada II-periode, speelden grote nijlbaarzen al een rol in ... (lees meer)
Kweek van Victoriabaars
Sinds ca. 10 jaar worden er ook diverse projecten ondernomen om Victoriabaars te kweken in drijvende netten in het Victoriameer ... (lees meer)
Informatie
De duurzaamheid van de wildvangst verdient bijzondere aandacht. De projecten en maatregelen tot specifieke opvolging van het visbestand en de kweekprojecten zijn belangrijke factoren om de toekomst van de Victoriabaars veilig te stellen.